اعیان الشیعة (کتاب)

أعْیانُ الشّیعة، کتابی به زبان عربی در معرفی ائمه و عالمان شیعه، اثر سید محسن امین (درگذشته ۱۳۷۱ق)، عالم دینی و شرح‌حال‌نگار شیعه. بخشی از کتاب، درباره زندگانی امامان شیعه است. پس از درگذشت نویسنده، پسرش سید حسن امین، کتاب مستدرک اعیان الشیعه را در تکمیل آن نوشت. بخش زندگانی دوازده امام، به زبان فارسی با عنوان «سیره معصومان» ترجمه شده است.

مولف

فقیه و شرح حال نگار شیعی اهل جبل عامل لبنان وی از پیشگامان اصلاح اندیشه شیعی به شمار می‌رود و افزون‌ بر علوم‌ دینی‌، در ادب‌ نیز دستی‌ داشت‌ و شعر می‌سرود و نقد شعر می‌کرد.

موضوع کتاب

اعیان الشیعه، دائرةالمعارفی است در شرح حال امامان شیعه و همه بزرگان شیعه از صدر اسلام تا زمان حیات مؤلف که صحابه، تابعین و اهالی هر فن را شامل می‌شود؛ به گونه‌ای که شرح زندگی راویان، محدثان، قاریان، مفسران، فقیهان، حکیمان، متکلمان، واعظان و شاعران، و همچنین دانشمندان علوم لغت، صرف، نحو، بیان، منطق، ریاضیات، طب و نجوم و حتی پادشاهان و وزیران در آن آمده‌ است.

به نوشته مولف در مقدمه کتاب، شرح حال تمام بزرگان و شخصیت‌های شیعه‌مذهب از صدر اسلام تاکنون، از قبیل صحابه پیغمبر، تابعین، تابعین تابعین، علما، راویان احادیث، محدثان، قرّاء، مفسران، فقها، حکما، متکلمان، منطقیین، ریاضیدانان، نحویین، صرفیین، لغویین، و دانشمندان علم معانی و بیان، نسب‌دانان، پزشکان، شعرا، ادیبان، عرفا، وعاظ، پادشاهان، وزرا، امرا، نویسندگان، قضات و رؤسا اعم از مردان و زنان با ذکر تاریخ تولد و وفات و اخبار و لطیفه‌ها و پارهای از نثر و نظم آنها، در اعیان الشیعه ذکر شده است. چنانکه مولف تصریح کرده، نام‌ها، نام پدران شخصیت‌ها، شهرها و کشورهایشان، به دقت آورده شده است.

انگیزه نگارش

سید محسن امین، چنانکه خود در مقدمه کتاب تصریح کرده، این کتاب را در پاسخ به استقبال اقشار مختلف مردم از شرح زندگی بزرگان شیعه نگاشته و تالیف نشدن کتابی جامع تا آن زمان را یکی از انگیزه‌های خود برشمرده است.

سبک نگارش

مؤلف کتاب اعیان الشیعه، درباره سبک تحقیق و نگارش کتاب، توضیحاتی ارائه کرده است؛ از جمله اینکه شرح حال معاصران در این کتاب نیامده است، اسم‌ها به ترتیب الفبایی ذکر شده‌اند و درباره هر فرد، نام، تاریخ ولادت و وفات، نسب، اقوال علما درباره او، سیره و احوال وی و نمونه‌ای از شعر و نثر او ذکر شده و گاهی به اقتضای مقام، برخی امور و قضایا به صورت مفصل بیان گشته و استنباط‌هایی از حوادث ارائه شده است.

محتوای کتاب

کتاب اعیان الشیعه، دربردارنده حدود ۱۲ هزار شرح حال است که در اولین چاپ، ۱۰ جلد رحلی بوده است. جلد اول تا بخشی از جلد دوم، مقدمه به همراه زندگی پیامبر اکرم(ص)، فاطمه زهرا (س) و امامان شیعه(ع) است و از اواسط جلد دوم تا آخر جلد دهم، شرح حال شخصیت‌های شیعه آمده است.

نواقص و اشکالات

برخی از محققان و پژوهشگران، این کتاب را دارای نواقص و اشکالاتی دانسته‌اند که عبارتند از:

تکمیل اعیان الشیعة

پس از مؤلف، فرزندش سید حسن امین اقدام به تکمیل کتاب نمود و مستدرک اعیان الشیعة را تألیف کرد. وی همچنین فهرست‌‏هایی برای اعیان الشیعه تنظیم و منتشر کرد. چنانکه سید حسن امین در مستدرکات اعیان الشیعه نوشته، او شخصیت‌هایی که بعد از پدرش از دنیا رفته‌اند و آنهایی که سید محسن امین به هر دلیل در کتاب خود نیاورده را جمع‌آوری کرده است.

ترجمه‌ها

این کتاب بارها به صورت جزئی ترجمه شده که یکی از ترجمه‌های آن، ترجمه بخش زندگانی ائمه(ع) به فارسی است که توسط علی حجتی کرمانی با نام «‌سیره معصومان‌» انتشار یافت.

چاپ

شروع چاپ کتاب، چنان که آقا بزرگ تهرانی می‌گوید سال ۱۳۵۴ ق بوده است. در سال ۱۴۰۳ ق / ۱۹۸۳ م برای نخستین بار اعیان الشیعه توسط دارالتعارف للمطبوعات در بیروت با نظارت سید حسن امین منتشر شد.

پانویس

منابع